19/05/2021
Logor i logoraši na teritoriji Austrougarske
Čak i prije početka Prvog svjetskog rata u njih su počeli da odvode civile (narod): muškarce, žene, djecu i starce. Oni su tamo odvođeni samo zato što su bili Srbi, a isto se dogodilo i u Drugom svetskom ratu. U najkraćem, kako je to istakao filozof i istoričar Žarko Vidović u jednom intervjuu za list Pečat: „Istorija naša je istorija naših logora o kojima niko ništa ne govori… Srpski narod je logoraški narod… Logoraši su poslednja srpska nacionalna elita”.
Od prvog napada na Srbiju 12. avgusta 1914. godine, kao i tokom čitavog Prvog svjetskog rata, Austrougarska je pored ratnih zarobljenika iz Srbije odvodila i civilno stanovništvo, čak žene, djecu i starce. To su kasnije radile Njemačka i Bugarska, a jedan broj logoraša prebacivan je i u Tursku. Zatvarali su ih u više stotina logora, a po potrebi i premiještali iz jednog logora u drugi, pa i iz jedne države u drugu. Srbi su u tim logorima masovno umirali, iscrpljeni glađu, lošim smeštajem, oskudicom odjeće i obuće, slabom higijenom i zdravstvenom zaštitom, teškim i opasnim radom, torturom i pljačkom, a pored svega toga harale su epidemije zaraznih bolesti, posebno pjegavog i trbušnog tifusa, dizenterije i tuberkuloze. Austrougarska je imala odvojene logore za svaku naciju: Srbe, Ruse, Italijane itd, mada su u kasnijem periodu miješali zatvorenike. U logore za Srbe zajedno su zatvarani internirani građani iz Crne Gore, koji nisu smatrani zarobljenicima, već civilima nakon kapitulacije Crne Gore početkom 1916. godine, a takođe i Srbi iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske, tadašnji podanici Austrougarske.
Stvaranje ratnih zarobljeničkih logora, a za Srbe zajedno i sa civilnim internircima, proizašlo je iz istorijski poznatog stanovišta državne politike Austrougarske, naročito dvora, vlade generalštaba prema Srbiji početkom 20. vijeka, koje je bilo izrazito srbofobsko i neprijateljsko. Kako je zapazio Vladimir Stojančević, „stara teorijska aksioma austro-ugarske politike i diplomatije o ‘velikosrpskoj opasnosti’ po Dvojnu monarhiju pretvorila se okupacijom Srbije 1915. godine u praktičnu egzekutivu za njeno uklanjanje svim raspoloživim sredstvima…”, a „u sistemu okupacione uprave, kako u ratnom periodu 1914–1915. tako i posle uspostave Vojnog generalnog guvernmana Srbije (VGG/S)1916–1918. godine, politika interniranja i ustanova logora smatrale su se kao veoma efikasno sredstvo za sprovođenje krajnjih ciljeva Austro-Ugarske prema srpskom narodu uopšte. Pošto je srpska vojska dijelom izginula, dijelom se povukla preko Albanije na Krf, a dijelom se našla u logorima za vojne zarobljenike – Kriegsgefangenlager, do kraja 1915. godine interniranja iz Srbije u logore Austro-Ugarske, ali i Bugarske, odnosila su se praktično na civilno stanovništvo. Obe okupacione sile proglasile su nepostojanje Srbije kao države, za res nullius, a srpske građane bez utvrđenog pravnog statusa i građanskog identiteta”.
Konačan broj logora sa srpskim ratnim zarobljenicima i interniranim civilima, kao ni broj umrlih i preživelih u tim logorima, do sada nije utvrđen. Njihov popis nije vršen, te se njihovo stanje bazira na procenama. Tačan broj mogli su međunarodnom Crvenom krstu pružiti organi Austrougarske, Nemačke i Bugarske. Međutim, oni su sa tom svjetskom organizacijom izbjegavali saradnju sve do pred kraj rata, kada je postalo jasno da će rat izgubiti, a posebno nisu priznavali da su u zarobljeničkim logorima držali internirane civile, što je bilo zabranjeno međunarodnim ratnim pravom i haškim konvencijama.
Prema službenim procenama vlade Srbije sa kraja rata, u logorima Austrougarske bilo je oko 150.000 ratnih zarobljenika (tačnije 147.677), od čega je 50.000 pomrlo, a ukupan njihov broj za Austrougarsku, Bugarsku i Nemačku iznosi 182.000 ljudi. Takođe je procijenjeno da je u Austrougarskoj bilo internirano 50.000 civila, od kojih je u logorima umrlo 20.000. Ovi podaci su prihvaćeni na mirovnoj konferenciji 1919. godine u Versaju, dok savremeni istraživači i naučnici Srbije smatraju da nisu ni približno tačni, odnosno da „moraju biti veći, čak osetno veći”, jer popis žrtava logora nije obavljen, niti su vršena stručna istraživanja. Datu procjenu izveo je na brzinu i bez saradnje stručnog lica, samo na osnovu tri strana izvora, Jovan Vučković, konzul iz Praga. No, i kada bismo navedene podatke uzeli kao tačne, vidi se da je u austrougarskim logorima umro svaki treći ratni zarobljenik i skoro svaki drugi internirani civil. Zato su zahtjevi za preispitivanje demografskih gubitaka Srbije u ovom ratu sasvim opravdani, ali je isto tako veoma važno utvrđivanje uzroka, okolnosti, načina i postupaka njihovog umiranja u logorima.
Poznato je da su iza ratnih logora u Austrougarskoj, Nemačkoj, Bugarskoj i Turskoj ostala masovna groblja i razbacani grobovi, te se poslije rata u izvesnoj mjeri pristupilo popisivanju nastradalih ljudi, radi ekshumacije i sabiranja njihovih posmrtnih ostataka. Izvestan popis grobova (groblja) srpskih ratnih zarobljenika i interniraca na teritoriji bivše Austrougarske vršilo je više lica. U posleratnoj Mađarskoj popis je vršio prota Radivoje Bikar, koji je u 49 mesta popisao 10.027 grobova. U posleratnoj Austriji dva paroha crkve Sveti Sava iz Beča, i to prvo Mihailo Mišić, u 145 mesta popisao je 21.856 grobova, a zatim dr Miloje Aranicki (1935–1941), koji je sačinio spisak od 29.414 sahranjenih zarobljenika i civila. U Čehoslovačkoj popis je vršio prota Milivoje Crvčanin [1932], koji je na 409 grobalja popisao 17.378 grobova. Na teritoriji Čehoslovačke jedan broj sahranjenih je ekshumovan i položen u zajedničke spomen-kosturnice (mauzoleje), kakvi se prema Crvčaninu [1932] nalaze na teritoriji bivše Čehoslovačke: u Jindrihovicama (Bohemija – Češka), Olomoucu (Moravska), Trenčinu (Slovačka) i Olšanskom groblju u Pragu (Češka).
Pored navedenih podataka u više arhiva u Srbiji sačuvan je značajan broj spiskova, umrlica i ekshumacionih listova, kao i druge dokumentacije vezane za logore i logorska groblja. Te popisivačke aktivnosti trajale su sve do početka Drugog svetskog rata, o čemu postoje tragovi u domaćim arhivama. Arhivska građa, objavljene knjige i drugi naučni radovi, zasnovani na njoj, ispravljaju istorijsku sliku o stradanju Srba u Prvom svjetskom ratu, ali ona, nažalost, u najvećem broju slučajeva izgleda još tragičnija.
Svi logori funkcionisali su po istom principu i ostvarili iste ratne ciljeve: masovni pomor ulogorenih ljudi. S obzirom na to da su ih iste zemlje masovno otvorile tokom Drugog svjetskog rata, postaje jasno da su od početka bili planski projektovani kao najefikasnije sredstvo za izvršenje genocida nad Srbima.
Iz naučnog rada “Pomor Srba ratnih zarobljenika i interniranih civila u austrougarskim logorima za vrijeme Prvog svetskog rata 1914-1918.“, autora Mirčete Vemića
Cijeli tekst možete pročitati na: doiserbia.ns.rs gdje su posebno obrađeni neki od austrougarskih logora:
Arad (11.000–15.000 logoraša, 4.317 srpskih žrtava); Doboj (45.791 logoraša, 8.000 (10.000–12.000) srpskih žrtava; Neđmeđer (21.000 logoraša, 5.927 (7.000) srpskih žrtava); Nežider (14.500 logoraša, 9.700 srpskih žrtava); Boldogasonj (11.613 logoraša (1916. godine), 7.000 srpskih žrtava; Šopronjek (35.000–40.000 (25.000+3.000 srpskih) logoraša; Mauthauzen (40.000 (15.000 srpskih) logoraša, 8.256 srpskih žrtava; Ašah na Dunavu (10.903 srpskih logoraša, 5.362 srpskih žrtava; Hajnrihsgrin/češ. Jandrihovice (66.000 logoraša, 4.306 žrtava, 2.573 grobna mesta za Srbe; Raunau/češ. Broumov (35.000 logoraša, 2.674 grobna mesta za Srbe)…
Izvor: Srpska istorija
