27/04/2021
Srbi su narod pred sudom od zagrebačkog, takozvanog veleizdajničkog procesa 1909. godine, preko suđenja Gavrilu Principu i drugovima, do Haškog tribunala, ali narod koji zna šta je njegov cilj, ne može da izgubi, i ima pravo na samostalnost i slobodu u odlučivanju o sopstvenim interesima, rekao je Srni istoričar Miloš Ković, povodom 103 godine od smrti Gavrila Principa.
Gavrilo Princip
Profesor Ković ističe da je Gavrilo Princip ubijen u austrougarskom zatvoru Terezin.
“Austrijske vlasti nisu imale pravo da ga likvidiraju, jer je bio maloletan, ali su i on i Nedeljko Čubrilović i Trifko Grabež, koji su neposredni izvršioci atentata u Sarajevu, držani u takvim uslovima da nisu imali nikakve šanse da prežive. I to je urađeno i sa ostalima mladobosancima, koje su austrijske vlasti uhvatile. Poneki su uspeli da prežive”, navodi Ković.
On podsjeća da je ljekar koji ga je među posljednjima liječio ostavio zapis o teškim mukam u kojima je Gavrilo Princip skončao, ali ga nikada nije napuštalo njegovo iskreno, mladalačko, “gotovo djetinje rodoljublje”.
“Interesanto je da on ne govori o Srbiji kao o svojoj otadžbini. Žalio je zato što je Srbija bila poražena i okupirana 1915. godine, i to mu je teško palo, ali nije gubio moral. Bilo mu je žao onih koji su stradali u Prvom svetskom ratu i znao je da će mnogi povod za rat da proglase za uzrok”, ističe Ković.
Napominjući da je Terezin bio tamnica u Prvom svjetskom ratu, a koncentracioni logor u Drugom svjetskom ratu, Ković ukazuje da sudbina Gavrila Principa simboliše i predstavlja logorašku istoriju srpskog naroda u 20. vijeku, a naročito Srba iz ondašnje BiH.
“Srbi iz BiH su bili logoraši u Prvom svetskom ratu, u logorima u Doboju, u Aradu i drugim mestima. Tu su umirali u masama, a onda ponovo u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i nacističkim logorima širom Evrope. To je sudbina Srba iz BiH”, navodi Ković.
Prema Kovićevim riječima, ne može se razumjeti Gavrilo Princip, srpski nacionalni pokret i jugoslovenski pokret toga doba, ukoliko se ne razumije širi, evropski kontekst.
To je, kako napominje, doba u kome su atentati na kraljeve i predsjednike republika i vlada bili gotovo uobičajeni događaji, a počelo je atentatom na francuskog predsjednika republike Sadija Karnoa 1894. godine.
“Recimo atentat na ženu Franje Josifa caricu Elizabetu 1898. godine, ubistvo italijanskog kralja Umberta 1900. godine, onda 1903. godine Majski prevrat u Beogradu, zatim 1909. godine ubistvo portugalskog kralja i njegovog sina prestolonaslednika u istom trenutku, pa onda grčkog kralja Đorđa Prvog u oslobođenom Solunu 1913. godine”, navodi Ković.
On podsjeća da su te atentate vršili oficiri, to je doba sukoba između civilnih i vojnih vlasti širom Evrope, pa i svijeta, i u tom kontekstu treba posmatrati i organizaciju “Crna ruka” koja je u tom trenutku u sukobu sa Vladom Srbije, zbog čega se, djelimično, i povezala sa mladobosancima.
“Ne možemo razumeti Mladu Bosnu, a da ne razumemo Mladu Italiju, Mladu Englesku, Mladu Švajcarsku, postojala je čak i Mlada Evropa i mladoturci. To je deo šireg, evropskog pokreta, koji možemo definisati kao neku vrstu političkog romantizma, a koji veruje da će mladi ljudi spasiti svoje narode, svoju nacionalnu zajednicu”, objašnjava Ković.
“Kada su Gavrila Principa pitali zašto je to uradio, on je rekao `ja sam dete seljaka i mi smo poniženi u svojoj zemlji`. On je takođe rekao da je to učinio zbog zagrebačkog, takozvanog veleizdajničkog procesa iz 1909. godine kada su praktično Srbima sudili za veleizdaju”, navodi Ković.
On ističe da je proces iz 1909. godine prvi u nizu sudskih procesa koji su obilježili istoriju Srba u BiH.
“To poniženje koje su pokušali da nametnu Srbima i celoj njihovoj istoriji 1909. godine, nastavlja se do današnjih dana i suđenja Ratku Mladiću i Radovanu Karadžiću. Dakle, Srbi su narod pred sudom, Srbima se sudi, od te 1909, preko suđenja Gavrilu Principu i drugovima, do Haškog tribunala”, ističe Ković.
Ković podsjeća da je Gavrilo Princip rekao da Austro-Ugarska ne može da ukida srpske ustanove, institucije, srpski narod, takozvanim vanrednim mjerama koje je uvela vojna diktatura u BiH pod generalom Oskarom fon Poćorekom, a koji je “jednim potezom pera ukinuo postojanje srpskog naroda”.
“Zaista je 1878. godine u BiH jedna kolonijalna imerija uvela kolonijalni režim koji je u svemu bio u sukobu sa interesima srpskog naroda. Između njih i Srba nije bilo mira i sve se završilo 1918. godine oslobođenjem i ujedinjenjem srpskog naroda u BiH sa Srbijom i ostalim srpskim krajevima”, navodi Ković.
Prema njegovim riječima, to je bio pokušaji velikih sila da nametnu svoju volju jednom borbenom narodu dugih istorijskih tradicija koji se ne predaje, a to je srpski narod “koji strada, koji gubi bitke, ali uvek dobija ratove i na kraju je pobednik”.
“To je pouka i za današnje vreme, jer svako onaj ko misli da će srpskom narodu moći da nametne svoju volju, bez obzira na to koliko spolja izgledao moćno, mora da računa da se `kolo sreće okreće` i da `ničije nije gorelo do zore`. Te naše izreke nisu slučajne”, kaže Ković.
On ističe da srpski narod umije da čeka, ako treba može i da strada, ume i da se bori, što je “srpski narod u Republici Srpskoj itekako pokazao”, ali da narod koji zna šta je njegov cilj, on ne može da izgubi, pogotovo ako je to istorijski narod, kakav je srpski.
“Ako postoji sličnost sa današnjom situacijom – ona je upravo u tome – dakle niko srpskom narodu ne može da nameće svoju volju. Srpski narod ima pravo na samostalnost i slobodu u odlučivanju o sopstvenim interesima i sopstvenim pravima”, zaključuje Ković.
Gavrilo Princip preminuo je u austrougarskom zatvoru Terezinu 28. aprila 1918. godine, gdje je bio na robiji zbog atentata iz 1914. godine na Franca Ferdinanda, prestolonasljednika Austro-Ugarske, koja je okupirala BiH.
Prethodno je 1908. godine Austro-Ugarska objavila aneksiju BiH, čime je prekršena odluka Berlinskog kongresa prema kojoj Austro-Ugarska dobija pravo da zavede red u BiH, a nikako da je pripoji sebi.
